Imágenes y discursos de la contestación a los Juegos Olímpicos de Invierno Pirineus-Barcelona 2030: diversidad reivindicativa y pérdida del consenso olímpico

Sixte Abadia i Naudí, Yannick Hernández, Xavier Pujadas i Martí


DOI: https://doi.org/10.20868/mhd.2024.27.5073

Texto completo:

PDF

Resumen


En los últimos años han aumentado los movimientos sociales contrarios a los Juegos Olímpicos que cuestionan los supuestos impactos positivos y el inherente legado de este tipo de proyectos.
Este artículo tiene como objetivo indagar a través de imágenes en la complejidad del debate en torno a la candidatura de Juegos Olímpicos de Invierno Pirineus-Barcelona 2030 como espacio de discusión sobre el futuro de un territorio como el Pirineo catalán (España), y reflexionar sobre el cambio producido en torno al establecimiento de grandes consensos sociales, treinta años después de los Juegos Olímpicos de 1992. Partiendo de una contextualización histórica, se aborda el estudio mediante un enfoque etnográfico. Los investigadores recopilaron fotografías y videos de la manifestación de oposición a la citada candidatura, celebrada en mayo del 2022 en la localidad de Puigcerdà, mediante la técnica de observación participante. También se recogieron fotografías publicadas en medios de comunicación y en redes sociales poniendo énfasis en carteles, banderas, lemas, pancartas y otras categorías inductivas.
El material visual recopilado fue analizado siguiendo un triple proceso que caracteriza el carácter mixto: de contenido, etnográfico y del discurso. La triangulación del análisis visual con otros enfoques, métodos e investigadores aporta consistencia a este estudio de corte cualitativo comprensivo.
Los resultados sugieren que esta manifestación se enmarca en la creciente articulación de protestas hacia grandes proyectos tanto en el ámbito nacional como internacional. Estas reivindicaciones, incipientemente, ya se observaron en otras candidaturas españolas, como Barcelona’92. Entre los principales ejes de protesta presentes en la manifestación destacaron los de oposición al movimiento olímpico, los de carácter independentista, los de tipo medioambiental, y los de crítica al modelo de desarrollo del Pirineo catalán. Este acto permitió visualizar una contestación sin precedentes por parte de determinados sectores de población y de una gran diversidad de organizaciones preocupadas por las consecuencias negativas de este evento. La manifestación contraria a la candidatura olímpica Pirineus-Barcelona 2030 refleja la creciente dificultad para alcanzar amplios acuerdos sociales en torno a los grandes eventos y la pérdida progresiva del consenso olímpico existente en España en décadas anteriores. Esto supone un cambio de paradigma mayoritario en la percepción que tiene la ciudadanía española desde Barcelona’92 acerca de los beneficios de un mega evento deportivo internacional como los Juegos Olímpicos.


Palabras clave


Juegos Olímpicos; contestación; manifestación; movimientos sociales; Pirineos

Referencias


Abadia, Sixte. 2018. “De la ciutat dels prodigis a la ciutat dels esdeveniments”. En Barcelona, ciutat de l’esport. 25è aniversari dels Jocs Olímpics i Paralímpics de Barcelona 1992, editado por Miquel Gómez y Jaume Macià, 92-99. Barcelona: Ajuntament de Barcelona.

ACN. 2020. “La pandèmia atura la formalització de la candidatura dels Jocs Olímpics d’Hivern”. Diari Ara, 28 de octubre de 2020. Consultado el 14 marzo 2023. https://www.ara.cat/pirineus/formalitzaciojocs-olimpics-hivern-coi_1_2557676.html.

Aragon-Pérez, Alberto. 2019. “Aproximación a la gobernanza de Barcelona’92: un desequilibrio entre instituciones”. Apunts Educación Física y Deportes 35, n.º 138: 123-35.

Armstrong, Gary, Dick Hobbs y Iain Lindsay. 2011. “Calling the shots: The pre-2012 London Olympic contest”. Urban Studies 48, n.º 15: 3169-84. https://doi.org/10.1177/0042098011422397.

Assemblea Nacional Catalana Internacional. 2023. “¿Qué es la ANC?”, Assemblea Nacional Catalana. Consultado el 13 marzo 2023. https://int.assemblea.cat/es/que-es-la-anc/.

Ball, Michael. 1998. “Remarks on visual competence as an integral part of ethnographic fieldwork practice: The visual availability of culture”. En Image-Based Research, editado por Jon Prosser, 131-47. London: Routledge.

Bahamonde, Ángel. 2011. “La escalada del deporte en España en los orígenes de la sociedad de masas, 1900-1936”. En Atletas y ciudadanos. Historia social del deporte en España, editado por Xavier Pujadas, 89-123. Madrid: Alianza.

Beltran, Oriol y Ismael Vaccaro. 2024. “Ecología política del esquí en el Pirineo Catalán: entre la iniciativa privada y el rescate público.”. PASOS Revista de Turismo y Patrimonio Cultural 22, n.º 1: 29–41. https://doi.org/10.25145/j.pasos.2024.22.002.

Bella, Emili. 2022, 16 mayo. “Demostració de força contra els Jocs d’hivern a Puigcerdà”. Consultado el 25 de enero 2024. El Punt Avui. https://www.elpuntavui.cat/politica/article/17-politica/2140346-demostracio-de-forca-contra-els-jocs-d-hivern-a-puigcerda.html.

Boix, Jaume y Arcadi Espada. 1991. El deporte del poder. Vida y milagros de Juan Antonio Samaranch. Madrid: Temas de hoy.

Bou, David. 2021. “Pirineus-Barcelona, la candidatura de les elits metropolitanes.”. Pirineu en Joc, otoño 2021. https://directa.cat/app/uploads/2021/11/SOS-pirineus_WEB_V3.pdf.

Bourbillères, Hugo y Michael Koebel. 2020. “Les processus de contestation dans le cadre des candidaturesdes villes européennes aux Jeux olympiques et paralympiques 2024”. Movement & Sport Sciences 107, n.º 1: 17-29. https://doi.org/10.1051/sm/2019032.

Bourbillères, Hugo, William Gasparini y Michel Koebel. 2023. “Local protests against the 2024 Olympic Games in European cities: the cases of the Rome, Hamburg, Budapest and Paris 2024 bids”. Sport in Society 26, n.º 1: 1-26. https://doi.org/10.1080/17430437.2021.1960312.

Carnicero, Laura. 2022. “El COE da carpetazo a la candidatura 2030 y Aragón enciende la llama de Jaca 2034”. El Periódico de Aragón, 21 de junio de 2022. Consultado el 18 marzo 2023. https://www.elperiodicodearagon.com/aragon/2022/06/21/alejandro-blanco-finiquita-candidaturaconjunta-67523797.html.

ccma.cat. 2022. “Els 10 arguments de 150 científics catalans contra uns Jocs d’Hivern al Pirineu”. ccma.cat, 17 de febrero de 2022. Consultado el 14 marzo 2023. https://www.ccma.cat/324/els-10-argumentsde-150-cientifics-catalans-contra-uns-jocs-dhivern-al-pirineu/noticia/3146494/.

Cia, Blanca. 2010. “La candidatura de Barcelona 2022 desata confusión y nervios”. El País, 16 de enero de 2010. Consultado el 12 de marzo 2023. https://elpais.com/diario/2010/01/16/catalunya/1263607639_850215.html.

Coll, Bernat. 2022. “El COE oficializa un acuerdo técnico definitivo para los Juegos de 2030 y Aragón dice tres horas después que lo ‘está estudiando’”. El País, 28 de marzo de 2022. Consultado el 20 marzo 2023. https://elpais.com/espana/catalunya/2022-03-28/el-coe-oficializa-un-acuerdo-tecnicodefinitivo-entre-cataluna-y-aragon-para-los-juegos-de-2030.html.

Darnell, Simon C., Sabrina Razack y Janelle Joseph. 2021. “Sport, social movements and digital media”. En Research Handbook on Sports and Society, editado por Elizabeth C.K. Pike, 53-67. New York: Edward Elgar Publishing.

Doñate, Ignasi. 2006. “Olimpisme i reivindicació nacional. L’experiència del Comitè Olímpic de Catalunya 1986-2003”. En Catalunya i l’olimpisme. Esport, identitat i Jocs Olímpics (1896-2006), editado por Xavier Pujadas, 185-90. Barcelona: Generalitat de Catalunya.

EFE. 2019. “Barcelona 2030 cree en un modelo inclusivo con Aragón, Francia y Andorra”. Diario AS, 30 de marzo de 2019. Consultado el 25 marzo 2023. https://as.com/masdeporte/2019/03/30/juegosolimpicos/1553941595_236371.html.

El Nacional. “Stop JJOO carrega contra la consulta i demana una altra data i el vot telemàtic.” 4 de abril de 2022. Consultado el 17 abril 2023. https://www.elnacional.cat/ca/politica/stop-jocs-olimpicshivern-2030-consulta-data-telematic_736716_102.html.

El País. 2010. “El Gobierno apuesta por una candidatura conjunta Barcelona-Jaca bajo la marca Pirineos”. 15 de enero de 2010. Consultado el 10 marzo 2023. https://elpais.com/elpais/2010/01/15/actualidad/1263547030_850215.html.

Endavant. 2019. “30 dies de festa, 30 anys de misèria? Al Pirineu decidim!”. 9 de mayo de 2019. Consultado el 7 abril 2023. https://www.endavant.org/30-dies-de-festa-30-anys-de-miseria-al-pirineu-decidim/.

Eroles, Ivet. 2021. “Llavors de futur pels Pirineus”. Pirineu en Joc, otoño 2021. https://directa.cat/app/uploads/2021/11/SOS-pirineus_WEB_V3.pdf.

Espada, Ferran. 2022, 23 febrero. “La pagesia diu prou i crida a la mobilització”. Publico, 23 de febrero de 2022. Consultado el 12 abril 2023. https://www.publico.es/public/pagesia-diu-prou-i-cridamobilitzacio.html.

Flaquer, Lluís, Salvador Giner y Luis Moreno. 1990. “La sociedad española en la encrucijada”. En España, sociedad y política, editado por Salvador Giner, 19-74. Madrid: Espasa.

Foment del Treball Nacional. 2021, 7 junio. “Sánchez Llibre demana el retorn a la normalitat política amb diàleg i promou dos grans acords: Els JJOO d’Hivern 2030 Barcelona – Pirineus i l’ampliació de l’aeroport de Barcelona”. 7 de junio de 2021. Consultado el 7 abril 2023. https://www.foment.com/sanchezllibre-demana-retorn-normalitat-politica-dialeg-promou-dos-acords-jjoo-hivern-2030-barcelonapirineus-ampliacio-aeroport/.

Freixa, Vanesa. 2023. Ruralisme. La lluita per una vida millor. Barcelona: ARA Llibres.

Ganseforth, Sonja. 2020. “The difference between zero and one. Voices from the Tokyo anti-Olympic movements”. En Japan Through the Lens of the Tokyo Olympics, editado por Barbara Holthus, Isaac Gagné,

Wolfram Manzenreiter y Franz Waldenberge, 110-15. Abingdon: Routledge.

García Ruiz, José M., Enrique Balcells y Teodoro Lasanta. S. f. “Efectos previsibles de los Juegos Olímpicos de Invierno (Jaca’98) sobre el medio ambiente y la organización del espacio. Altos valles de los ríos Aragón y Gallego”. Informe mecanografiado.

Gelabert, P.J., M. Rodrigues, J.J. Vidal-Macua, A. Ameztegui y C. Vega-Garcia. 2022. “Spatially explicit modeling of the probability of land abandonment in the Spanish Pyrenees”. Landscape and Urban Planning 226, (Octubre): 104487. https://doi.org/10.1016/j.landurbplan.2022.104487.

Generalitat de Catalunya. “Pirineus Barcelona 2030”. Consultado el 15 abril 2022. https://govern.cat/govern/docs/2022/01/21/18/33/3da46731-d2e5-4d24-9d7d-591a37601912.pdf

Giulianotti, Richard y Susan Brownell. 2012. “Olympic and world sport: making transnational society?”. The British Journal of Sociology 63, n.º 2: 199–215. https://doi.org/10.1111/j.1468-4446.2012.01406.x.

Giulianotti, Richard, Gary Armstrong, Gavin Hales y Dick Hobbs. 2015. “Sport Mega-Events and Public Opposition.” Journal of Sport and Social Issues 39, n.º 2: 99–119. https://doi.org/10.1177/0193723514530565.

Gratton, Chris y Holger Preuss. 2008. “Maximizing Olympic Impacts by Building Up Legacies”. The International Journal of the Histor y of Sport 25, n.º 14: 1922-38. https://doi.org/10.1080/09523360802439023.

Gratton, Chris y Peter Taylor. 2000. Sport and Recreation: Economics of Sport and Recreation. Londres/New York: Spon Press.

Hernández, Yannick. 2020. “L’héritage politique des JO de Barcelone 1992 : des priorités locales, régionales et nationales mises à l’épreuve”. Revue juridique et économique du sport (JuriSport), n.º 206: 23-26.

Horne, John. 2007. “The Four ‘Knowns’ of Sports Mega‐Events.”. Leisure Studies 26, n.º 1: 81–96. https://doi.org/10.1080/02614360500504628.

Horne, John. 2017. “Sports mega-events – three sites of contemporary political contestation.”. Sport in Society 20, nº 3: 328–40. https://doi.org/10.1080/17430437.2015.1088721.

Houlihan, Barrie y Richard Giulianotti. 2012. “Politics and the London 2012 Olympics: the (in)security Games.”. International Affairs 88, n.º 4: 701–17. https://doi.org/10.1111/j.1468-2346.2012.01097.x.

Huggins, Mike. 2015. “The Visual in Sport History: Approaches, Methodologies and Sources”. The International Journal of the Histor y of Sport 32, n.º 15: 1813–30. https://doi.org/10.1080/09523367.2015.1108969.

International Olympic Committee. 2021. “Olympic Agenda 2020 - Strategic Roadmap for the Olympic Movement”. 17 de mayo de 2021. Consultado el 14 de abril de 2023. https://olympics.com/ioc/olympic-agenda-2020.

Lauermann, John y Anne Vogelpohl. 2017. “Fragile growth coalitions or powerful contestations? Cancelled Olympic bids in Boston and Hamburg.”. Environment and Planning A: Economy and Space 49, n.º 8: 1887–1904. https://doi.org/10.1177/0308518x17711447.

Lavaquiol, Bernat. 2021, 21 octubre. “10 raons per dir no als Jocs Olímpics d’Hivern”. Critic, 21 de octubre de 2021. Consultado el 20 de enero de 2024. https://www.elcritic.cat/opinio/bernat-lavaquiol/10-raons-per-dir-no-als-jocs-olimpics-dhivern-106438.

Lijarcio, Albert. 2021. “La Plataforma Stop Jocs Olímpics es presenta a Bellver de Cerdanya”. Viure als Pirineus, 30 de agosto de 2021. Consultado el 10 marzo 2023. https://www.viurealspirineus.cat/a r t i culo/soci e t at/plat a forma - s top-joc s-olimpic s - e s -pre sent a - b e l l ver- cerdanya/20210830170013027925.html.

Llac, Mari Luz. 2022. “Alcaldes del Pirineu i retreuen a Lambán la seva actitud sobre la candidatura dels JJ.OO”. CatalunyaPress, 24 de junio de 2022. Consultado el 25 enero 2024. https://www.catalunyapress.cat/texto-diario/mostrar/3804152/alcaldes-pirineu-i-retreuen-lamban-sevaactitud-sobre-candidatura-dels-jjoo.

Llibertat.cat. 2022. “STOP JJOO impulsa un front comú pirinenc contra els Jocs”. 7 de marzo de 2022. Consultado el 7 abril 2023. https://www.llibertat.cat/2022/03/stop-jjoo-impulsa-un-front-comupirinenc-contra-els-jocs-52163.

Loudcher, Jean-François, Carlos-Manuel Alves y Yannick Hernández. 2020. “Introduction au dossier: Héritage politique du sport et des événements sportifs”. Revue juridique et économique du sport (JuriSport), n.º 206: 17-19.

Martí, Núria. 2021. “JJOO d’hivern 2030 Barcelona-Pirineus: grans declaracions i moltes incerteses”. Mountain Wilderness Catalunya, n.º 31: 10-13.

Miles, Matthew B. y A. Michael Huberman. 1994. Qualitative data analysis: An expanded sourcebook. Thousand Oaks: SAGE.

Millington, Rob y Simon C Darnell. 2012. “Constructing and contesting the Olympics online: The internet, Rio 2016 and the politics of Brazilian development.”. International Review for the Sociology of Sport 49, n.º 2: 190–210. https://doi.org/10.1177/1012690212455374.

Mountain Wilderness Catalunya. 2021. “Uns Jocs Olímpics d’hivern als Pirineus?”. Mountain Wilderness Catalunya, n.º 31: 4.

Müller, Martin. 2015. “What makes an event a mega-event? Definitions and sizes.”. Leisure Studies 34, n.º 6: 627–42. https://doi.org/10.1080/02614367.2014.993333.

Muñoz, Albert. 2013, 25 octubre. “Trias descarta la candidatura per als jocs d’hivern de 2022”. Betevé, 25 de octubre de 2013. Consultado el 22 marzo 2023. https://beteve.cat/politica/trias-descarta-jocsolimpics-hivern-2022-2026/.

Nació Digital. 2022. “Puigcerdà s'omple amb una manifestació «històrica» contra els Jocs d'Hivern”. 15 de mayo de 2022. Consultado el 25 de enero 2024. https://naciodigital.cat/bergueda/politica/puigcerda-somple-amb-una-manifestacio-historica-contra-els-jocs-dhivern_930813_102.html

O’Bonsawin, Christine M. 2009. “‘No Olympics on stolen native land’: contesting Olympic narratives and asserting indigenous rights within the discourse of the 2010 Vancouver Games.” Sport in Society 13, n.º 1: 143–56. https://doi.org/10.1080/17430430903377987.

Orkibi, Eithan. 2015. “Le(s) discours de l’action collective : contextes, dynamiques et traditions de recherche”. Argumentation et Analyse du Discours [Online] 14. https://doi.org/10.4000/aad.2002.

Padilla, Toni. 2018. “Llum verda a uns Jocs Olímpics al Pirineu”. Ara, 8 de octubre de 2018. Consultado el 2 abril 2023. https://www.ara.cat/esports/olimpics-hivern-pirineus_1_2720359.html.

Pallars Digital. 2019. “Neix la coordinadora de col·lectius ecologistes ‘SOS Pirineus’”. Pallars Digital, 4 de abril de 2019. Consultado el 24 abril 2023. https://www.pallarsdigital.cat/noticia/10973/neixcoordinadora-collectius-ecologistes-sos-pirineus.

Phoenix, Cassandra. 2010. “Seeing the world of physical culture: the potential of visual methods for qualitative research in sport and exercise”. Qualitative research in sport and exercise 2, n.º 2: 93-108. https://doi.org/10.1080/19398441.2010.488017.

Piedrabuena, Celes. 2021. “Alejandro Blanco: ‘No soy supersticioso, pero nunca hablo del número de medallas olímpicas que se pueden ganar’”. Mundo Deportivo, 16 de abril de 2021. Consultado el 7 abril

https://www.mundodeportivo.com/juegos-olimpicos/20210416/493222452038/alejandroblanco-no-soy-supersticioso-pero-nunca-hablo-del-numero-de-medallas-olimpicas-que-se-puedenganar.html.

Plataforma #StopJJOO. “Manifest”. Consultado el 15 de marzo de 2023. https://stopjjoo.cat/manifest/.

Pujadas, Xavier, coord. 2006. Catalunya i l’olimpisme. Esport, identitat i Jocs Olímpics (1896-2006). Barcelona: Generalitat de Catalunya.

Rowe, David. 2012. “The bid, the lead-up, the event and the legacy: global cultural politics and hosting the Olympics.” The British Journal of Sociology 63, n.º 2: 285–305. https://doi.org/10.1111/j.1468-4446.2012.01410.x.

Saccage2024. 2022. “International Anti-Olympic Meeting ! (Rencontre Anti-Olympique) | Non Au Saccage 2024 !”. 14 de febrero de 2022. Consultado el 18 abril 2023. https://saccage2024.noblogs.org/archives/1489.

Segura, Cristian. 2017. “Los rebeldes de Barcelona’92”. El País, 11 de agosto de 2017. https://elpais.com/ccaa/2017/08/10/catalunya/1502392033_185037.html.

Simón, Juan A. 2014. Els Jocs Olímpics de Franco. Barcelona: Fundació Barcelona Olímpica.

Solanellas, Francesc, Alain Ferrand y Andreu Camps. 2019. Barcelona 92: A Legacy Case Study. Singapore: Singapore Springer Nature.

Solans, Maria. 2022, 28 abril. “Entitats de Barcelona, contra els Jocs Olímpics d’Hivern”. Beteve, 28 de abril 2022. Consultado el 18 abril 2023. https://beteve.cat/societat/entitats-barcelona-mostren-rebuig-jocsolimpics-hivern/.

SOS Pirineus. “Manifest”. Consultado el 15 de marzo de 2023. https://sospirineus.cat/#manifest-sospirineus.

Spa, Miquel. 2022. “El moviment contra els Jocs fa el primer gran acte de protesta demà a Puigcerdà”. Regió7, 14 de marzo de 2022. Consultado el 22 abril 2023. https://www.regio7.cat/cerdanya/2022/05/14/moviment-els-jocs-fa-primer-66083119.html.

Tortella, Gabriel y Clara E. Núñez. 1994. El desarrollo de la España contemporánea. Madrid: Alianza Editorial.

Van Luijk, Nicolien y Wendy Frisby. 2012. “(Re)Framing of protest at the 2010 Winter Olympic Games.”, International Journal of Sport Policy and Politics 4, n.º 3: 343–59. https://doi.org/10.1080/19406940.2012.656686.

Viersac, Mathys y Michaël Attali. 2021. “Discuter l’héritage social et culturel des grands événements sportifs. Une revue de littérature internationale”. Staps 134, n.º 4: 113-36. https://doi.org/10.3917/sta.pr1.0029.

Viñas, Carles. 2011. “No’92. La Barcelona que no volia els jocs”. L’Esportiu, 27 de 0ctubre de 2011. Consultado el 20 abril 2023. https://www.lesportiudecatalunya.cat/article/468326-no92-la-barcelonaque-no-volia-els-jocs.html.

Vivas, Pep, Josep Mª Prat, Jorge Sánchez, Laia Aleu y Andrés Di Masso. 2022. Gentrificació i turistificació a la Cerdanya? Puigcerdà: Institut d’Estudis Certans.


Enlaces refback

  • No hay ningún enlace refback.


Materiales para la Historia del Deporte
http://polired.upm.es/index.php/materiales_historia_deporte 
e-ISSN: 2340-7166